Το απαρέμφατο

Το απαρέμφατο είναι ένας τύπος του ρήματος που, σε αντίθεση με τις παρεμφατικές εγκλίσεις (οριστική, υποτακτική, ευκτική, προστακτική), δεν φανερώνει πρόσωπο. Διακρίνεται σε:

Α. Έναρθρο: συνοδεύεται από άρθρο ουδετέρου γένους ενικού αριθμού. Έχει τις συντακτικές θέσεις ενός ουσιαστικού (υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο, επεξήγηση, ονοματικός ή επιρρηματικός προσδιορισμός)  
Β: Άναρθρο διακρίνεται σε ειδικό και τελικό. 

Ι) Το ειδικό απαρέμφατο:

α) βρίσκεται σε κάθε χρόνο

β) παίρνει άρνηση οὐ (σπάνια μὴ)

γ) ισοδυναμεί με δευτερεύουσα ειδική πρόταση και μεταφράζεται με «ότι + οριστική»

δ) εξαρτάται συνήθως από ρήματα λεκτικά (π.χ. λέγω, φημί, ὁμολογῶ κ.τ.ό), δοξαστικά (π.χ. δοκῶ, νομίζω, κρίνω, οἴομαι, ἡγοῦμαι κ.τ.ό) και ρήματα που δηλώνουν υπόσχεση, όρκο, ελπίδα, προσδοκία (π.χ. ἐλπίζω, προσδοκῶ, ὑπισχνοῦμαι κ.τ.ό). ἔλεγον οὐκ εἶναι αὐτόνομοι

ΙΙ) Το τελικό απαρέμφατο:

α) βρίσκεται συνήθως σε χρόνο ενεστώτα ή αόριστο, σπάνια σε παρακείμενο. Δεν απαντά σε χρόνο μέλλοντα[1]

β) παίρνει άρνηση μὴ

γ) ισοδυναμεί με κύρια πρόταση επιθυμίας και μεταφράζεται με το «να ή ας + υποτακτική»

δ) εξαρτάται από ρήματα βουλητικά (π.χ. βούλομαι, ἐπιθυμῶ, (ἐ)θέλω, κ.τ.ό), προτρεπτικά (προτρέπω, κελεύω, συμβουλεύω, πείθω κ.τ.ό), δυνητικά (δύναμαι, ἔχω +απαρ. =δύναμαι κ.τ.ό), απαγορευτικά (κωλύω, ἀπαγορεύω κ.τ.ό). Δαρεῖος ἐβούλετο τὸν παῖδα παρεῖναι.

Συντακτικές θέσεις του ανάρθρου απαρεμφάτου:

1. Υποκείμενο σε απρόσωπα αλλά και σε προσωπικά ρήματα, ὁμολογεῖται τὴν πόλιν ἡμῶν ἀρχαιοτάτην εἶναι
2. Αντικείμενο, κιθαρίζειν οὐκ ἐπίσταμαι
3. Κατηγορούμενο, τὸ λακωνίζειν ἐστὶ φιλοσοφεῖν
4. Επεξήγηση, εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης
5. Προσδιορισμός του κατά τι ή της αναφοράς, με επίθετα όπως τα ἀγαθός, ἄξιος, ἱκανός, δεινός, ἐπιτήδειος, ἡδύς, ῥᾴδιος, χαλεπός κτό. σοφὸς τα θεῖα ἐξηγεῖσθαι
6. Του σκοπού ή του αποτελέσματος, από ρήματα που δηλώνουν σκόπιμη κίνηση ή ενέργεια, τοὺς ἐπιτηδείους ἔπεμψεν τούτων ἐπιμεληθῆναι
7. Απόλυτο

α. σε στερεότυπες βραχυλογικές εκφράσεις, όπως ἐμοὶ δοκεῖν, ἑκὼν εἶναι, δυνατόν εἶναι,  κατὰ δύναμιν εἶναι, ὀλίγου, μικροῦ δεῖν, συνελόντι εἰπεῖν κτό., ὡς δὲ συνελόντι εἰπεῖν || για να μιλήσω σύντομα

β. σε κύριες προτάσεις επιθυμἰας, ὦ ξεῖν', ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις

γ. σε κύριες επιφωνηματικές, ἐμὲ παθεῖν τάδε

δ.  σε συμπερασματικές

ε. σε χρονικές με το πριν

στ. σε αναφορικές –συμπερασματικές 

ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟΥ

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου μπορεί να τεθεί σε ονομαστική ή σε αιτιατική. Έτσι έχουμε δύο διαφορετικές συντάξεις:

α) ταυτοπροσωπία έχουμε όταν το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το ίδιο (=το αυτό) με το υποκείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου στην ταυτοπροσωπία μπαίνει σε ονομαστική. π.χ. βούλομαι τοὺς θεοὺς παρακαλέσαι (Υ:  ἐγώ).

β) ετεροπροσωπία έχουμε όταν το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι διαφορετικό (ἕτερον) από το υποκείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο. Στην περίπτωση αυτή το υποκείμενο του απαρεμφάτου μπαίνει σε αιτιατική (στη μετάφραση όμως το αποδίδουμε με ονομαστική). π.χ. ἐγώ νομίζω ἐχθρόν τῶν Ἑλλήνων εἶναι βασιλέα.

ΕΞΑΣΚΗΣΗ

Άσκηση 1: Στα παρακάτω παραδείγματα να αναγνωρίσετε τη συντακτική λειτουργία των  απαρεμφάτων. Να μεταφράσετε.

α) Τὸ ἀδικεῖν οὔτε ἀγαθὸν οὔτε καλὸν ἐστίν.

β) Τοῦ ζῆν αὐτὸν ἀπεστέρησεν.

γ) Δοκεῖ τούτῳ διαφέρει ἀνὴρ τῶν ἄλλων ζώων, τῷ τιμῆς ὀρέγεσθαι.

δ) Τὸ φυλάξαι τὰ ἀγαθὰ χαλεπώτερον τοῦ κτήσασθαι.

ε) Τὸ τὰς ἰδίας εὐεργεσίας ὑπομιμνῄσκειν ὅμοιόν ἐστι τῷ ὀνειδίζειν.

Άσκηση 2: Στις παρακάτω προτάσεις να χαρακτηρίσετε το απαρέμφατο (ειδικό, τελικό) και να βρείτε το υποκείμενό του, αναγνωρίζοντας παράλληλα το είδος της σύνταξης (ταυτοπροσωπία, ετεροπροσωπία):

α) Οἱ Ἀθηναῖοι οὐκ ἐτόλμησαν ἐπί τὴν πόλιν πλεῦσαι.

β) Οὐκ ἐπίσταμαι κιθαρίζειν.

γ) Οἱ στρατιῶται ἐπειρῶντο εἰσβάλλειν εἰς τὴν Κιλικίαν.

δ) Οἱ δικασταί ἐνόμιζον Σωκράτην ἔνοχον εἶναι.

ε) Τούτους ἀχαρίστους εἶναι ἔκρινον.

στ) Ἀριστείδης προέτρεπε τους Ἀθηναίους δικαίους εἶναι.

ζ) Ἔλεγον δίψῃ ἀποθανεῖν αὐτούς.

Άσκηση 3: Να βρείτε το είδος της σύνταξης (ταυτοπροσωπία–ετεροπροσωπία) στα παρακάτω παραδείγματα

α) Ἀντισθένης ἔλεγεν οὐδένα ἄνθρωπον ἀθάνατον εἶναι

β) χρὴ πάντας ἡμᾶς τοὺς θεούς σέβειν

γ) ἐβούλετο μόνος αὐτός τοῖς ἄρχουσιν ἀγγέλειν τὴν νίκην

δ) κρίνω σε συμβουλεύειν τούτους καλῶς

ε) ἀναγκάζεις με δεσπότην τόν ἐμόν κτείνειν οὐκ ἐθέλοντα

στ) ὁμολογοῦμεν ἄδικοι εἶναι καὶ πλεονέκται

ζ) οὐ πολλοῦ δέω χάριν ἔχειν τῷ κατηγόρῳ

ΑΠΡΟΣΩΠΗ ΣΥΝΤΑΞΗ

Να βρείτε το υποκείμενο των απαρεμφάτων στις παρακάτω προτάσεις. Να μεταφράσετε:

α) ἔξεστιν ὑμῖν πορεύεσθαι οἴκαδε

β) οὐ πρέπον σοι ἐστι μὴ οὐ λέγειν τὰ δίκαια

γ) βέλτιόν ἐστι τοῖς Ἕλλησιν θνῄσκειν ἤ ἀεί τῷ τυράννῳ δουλεύειν

δ) ἔδοξεν αὐτῷ ἐπιστολήν πέμπειν τοῖς Ἀθηναίοις

ε) οὐ δυνατόν ἐστίν ὑμῖν φυλάττειν τὴν πόλιν

στ) προσήκει ἡμῖν ἅπασιν κολάζειν τοὺς προδότας

ζ) νῦν οἷόν τ’ ἐστίν ἡμῖν εὐεργέτας γίγνεσθαι τῶν Θηβαίων

---

[1] Κατ’ εξαίρεση τελικό απαρέμφατο σε χρόνο μέλλοντα τίθεται μόνο α) μετά από το ρήμα μέλλω (σκοπεύω να…, πρόκειται να…) και β) όταν εκφέρει απολύτως συμπερασματική πρόταση.